پیامدهای گرمایش جهانی فراتر از تصور ماست کابوسی که تا پایان‌ هزاره همراه ماست

روابط عمومی اداره منابع طبیعی و آبخیزداری، علی خالویی
«گرمایش جهانی باعث شد: ٢٠١٥ گرم‌ترین سال تاریخ»، «یخچال‌های طبیعی آلپ تا ٢٠ سال دیگر ناپدید می‌شوند»، «هشدار ناسا درباره گرمایش زمین: احتمال غرق‌شدن توکیو و سنگاپور»، «هشدار ٢٠ دانشمند از هشت کشور جهان درباره عاقبت جنگل‌ها» و... .

احمد شیخ‌عارفی| «ارزیابی جدید از گرمایش جهانی: آب‌شدن یخ‌های قطب جنوب، سطح آب دریاهای جهان را دو برابر می‌کند»، «هشدار جدید درباره گرمایش زمین: کاهش ٢٠درصدی یخچال‌های طبیعی نیوزیلند»، «هشدار محققان درباره کمبود آب: پیش‌بینی قحطی و خشک‌سالی مرگ‌بار در جهان تا سال ٢٠٥٠»، «دمای قطب شمال ٤٠ درجه گرم‌تر از میزان طبیعی»، «یخ‌های قطب از دست می‌روند: گرمای بی‌سابقه قطب شمال در ١١٥ سال گذشته»، «توصیه کارشناسان برای مقابله با گرمایش زمین: چند روز در هفته گیاه‌خوار شوید»، «پیش‌بینی ناسا: ٤٥ کشور جهان در معرض خشک‌سالی در ٣٠ سال آینده، ایران چهارمین کشور در خطر»، «به دلیل گرمایش جهانی، هر روز حرارتی معادل ٤٠٠‌ هزار بمب اتم در هوا انباشته می‌شود»، «گرمایش جهانی باعث شد: ٢٠١٥ گرم‌ترین سال تاریخ»، «یخچال‌های طبیعی آلپ تا ٢٠ سال دیگر ناپدید می‌شوند»، «هشدار ناسا درباره گرمایش زمین: احتمال غرق‌شدن توکیو و سنگاپور»، «هشدار ٢٠ دانشمند از هشت کشور جهان درباره عاقبت جنگل‌ها» و... . اینها نمونه‌هایی است از تیترها و اخبار رسانه در مورد گرمایش جهانی و پیامدهای ناگوار آن.

متأسفانه در سال‌های اخیر اخبار ناگوار بسیاری در مورد گرمایش زمین در رسانه‌ها منتشر شده است اما آن‌چنان که انتظار می‌رفت نتوانست توجهات جهانی را به خود جلب کند و جنبشی تأثیرگذار برای پیشگیری یا مقابله با پیامدهای آن را موجب شود. متأسفانه پدیده گرمایش جهانی بسیار عظیم و فراتر از خواست دولت‌ها و کشورهاست و حل این مشکل، نیازمند اراده جامعه جهانی است که متأسفانه تاکنون به نتیجه قاطع و چشمگیری منجر نشده است. در ادامه پدیده گرمایش زمین، پیامدها و راهکارهای مقابله با آن را با هم بررسی می‌کنیم.

ژانویه (دی) سال گذشته گرم‌ترین ژانویه جهان در ١٣٥ سال گذشته بود که محققان به‌طور مستقیم آن را تجربه کرده‌اند. در این ماه، دمای هوا حدود دو درجه گرم‌تر از میزانی بود که به‌طور عادی انتظار می‌رفت. براساس محاسبات و اندازه‌گیری‌های ناسا، دمای هوای قطب شمال در ماه ژانویه، ١٢,٦ درجه بالاتر از میانگین دمای موردانتظار بود. هرچند برخی حدس زدند این پدیده و تغییرات شدید دما از پیامدهای پدیده ال‌نینو هستند، اما ناسا معتقد است این افزایش دما ربطی به ال‌نینو ندارد. (ال‌نینو یک پدیده آب‌و‌هوایی است که موجب افزایش دمای اقیانوس آرام در سواحل پرو و اکوادور می‌شود.) البته این فقط ژانویه نبود، ماه‌های دیگر تقویم هم هر کدام رکوردهای چشمگیری در این زمینه از خود به جا گذاشتند. به این ترتیب باید سال‌های ٢٠١٤ و ٢٠١٥ را گرم‌ترین سال‌های تاریخ ثبت‌شده نامید. به همین دلیل، موضوع گرمایش جهانی، به یکی از موضوعات همیشگی و دائمی مذاکرات دانشمندان و سیاست‌مداران و در نتیجه رسانه‌ها تبدیل شده است.

طبق نظر دانشمندان، در طول صد سال گذشته، میانگین دمای هوا در نزدیکی سطح زمین بین ٠.١٨ تا ٠.٧٤ درجه سانتیگراد افزایش یافته است. این افزایش جهانی دما، اثرات ناخوشایند فراوانی بر زندگی انسان‌ها و جانوران می‌گذارد. با گرم‌شدن زمین، یخ‌های قطبی آب می‌شوند، سطح آب دریاها بالا می‌آید و تغییرات دمایی فصل‌ها، شدت بیشتری می‌گیرد. یعنی زمستان‌ها سردتر از همیشه خواهد بود و تابستان‌ها گرم و خشک. این موضوع بر کشاورزی (که یکی از مهم‌ترین صنایع است)، تأثیر ناخوشایندی دارد. دانشمندان پیش‌بینی در مورد اثرات سوء گرمایش جهانی را تا آنجا پیش برده‌اند که می‌گویند با گرم‌شدن تدریجی زمین، به‌زودی نوع محصولات کشاورزی زمین‌ها هم تغییر خواهد کرد. مدل‌های تغییرات آب‌وهوایی نیز نشان می‌دهد در فاصله سال‌های ١٩٩٠ تا ٢١٠٠ میلادی، میانگین دمای هوای بین ١.١ تا ٦.٤ درجه سانتیگراد افزایش می‌یابد. هرچند اغلب بررسی‌ها تنها به نشان‌دادن نتایج گرمایش جهانی تا سال ٢١٠٠ میلادی اکتفا می‌کنند، اما دانشمندان معتقدند حتی اگر میزان گازهای گلخانه‌ای جو زمین ثابت بماند، اثرات آن تا پایان‌ هزاره سوم پابرجا خواهد بود.

تأثیرهای گرمایش جهانی
گرمایش جهانی، تأثیرهای بسیاری دارد، از جمله تغییرات زیست‌محیطی و اجتماعی ناشی از افزایش دمای زمین. شواهد اصلی این تغییرات اقلیم ناشی از گرم‌شدن زمین شامل بالاآمدن سطح دریا و کاهش پوشش برف در نیمکره ‌شمالی به همراه درجه حرارت‌های زیاد در مناطق مختلف جهان است. طبق نظر هیأت بین‌دولتی تغییرات آب‌وهوایی، افزایش متوسط درجه حرارت جهان از اواسط قرن گذشته، به احتمال بسیار زیاد به دلیل افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای توسط انسان است. پیش‌بینی تغییرات آب‌وهوایی در آینده نیز نشان‌دهنده گرم‌شدن بیشتر کره زمین، بالا‌آمدن سطح دریا و افزایش تعداد و شدت برخی از حوادث آب‌وهوایی شدید است. کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد تغییرات اقلیمی (UNFCCC) توافق کرده‌اند که «غلظت گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر را در یک سطح که برای اتمسفر دیگر خطری نداشته‌ باشد، تثبیت کنند».

ضررهای اقتصادی گرمایش جهان
از زمانی که بحث گرمایش جهانی در دنیا داغ شد، کارشناسان و سازمان‌های اقتصادی بسیاری، تحقیق‌های فراوانی در این زمینه انجام داده‌اند، اما هنوز نتیجه یکسان و مشخصی به دست نیامده است. این تحقیقات میزان مضرات اقتصادی گرمایش جهانی را از رقمی در حدود سه دلار برای هر تن کربن دی‌اکسید تا ٩٥ دلار برای هر تن برآورد کرده‌اند. نتایج تحقیقات این دانشمندان اما بر یک نکته تأکید دارد: «هرچند کشورهای توسعه‌یافته بیشترین میزان تولید گازهای گلخانه‌ای را دارند، اما کشورهای در‌حال‌توسعه، بیشترین آسیب‌های اقتصادی را از گرم‌شدن زمین می‌بینند».

گرمایش زمین مفهوم چندان جدیدی نیست و حدود صد سال قدمت دارد. اولین‌بار یک دانشمند سوئدی از این مفهوم برای بررسی تغییرات دما و وضعیت زیست‌محیطی زمین استفاده کرد. «سوانت آرنیوس» در آن زمان به این نتیجه رسید که پخش‌شدن دود سوخت‌های فسیلی باعث بالارفتن دمای زمین می‌شود. اما عبارت «گرمایش زمین» از ٣٥ سال پیش در ادبیات زیست‌محیطی رایج شد. امروز اکثریت قریب‌به‌اتفاق دانشمندان قبول دارند جهان در حال گرم‌ترشدن است و فعالیت‌های بشر به گرم‌ترشدن زمین منجر شده است. سازوکار گرمایش زمین نیز به این شکل است که گازهای حاصل از سوزاندن سوخت‌های فسیلی مثل زغال‌سنگ و نفت، وارد جو زمین می‌شود و مقدار زیادی از پرتوهای خورشید را مانند یک گلخانه در جو زمین نگاه می‌دارد و باعث افزایش دمای زمین می‌شود.

آن روی سکه گرمایش زمین : تهدید گونه‌های گیاهی و جانوری

فاطمه کاظمی
تغییرات آب‌و‌هوایی و گرم‌شدن کره‌زمین، در سال‌های اخیر به بروز خسارات زیادی در زمینه‌های مختلف منجر شده است؛ از ذوب‌شدن یخ‌ها و افزایش آلاینده‌ها گرفته تا انقراض حیوانات که اثرات بسیار زیان‌باری برای اقتصاد و سلامت دارد که پیامدهایش بسیار وحشتناک است و به‌همین‌دلیل بسیار مورد توجه قرار گرفته است. برای مثال گزارش سالانه اتحادیه بین‌المللی حفاظت طبیعت (آی‌یوسی‌ان) نشان می‌دهد بزرگ‌ترین انقراض ٦٥‌ میلیون سال گذشته، در سیاره ما در حال وقوع است و بشر باید به سرعت چاره‌اندیشی کرده و آن ‌را متوقف کند. براساس گزارش آی‌یوسی‌ان، یک‌چهارم از پستانداران زمین و همچنین یک گونه از هر هشت‌گونه پرنده و نیز ٧٠ درصد از گیاهان در معرض انقراض هستند. علاوه بر این، تحقیقات پژوهشگران آمریکایی نیز نشان داده است تغییرات آب‌‌وهوایی، به انقراض بعضی از موادغذایی منجر می‌شود. در این صورت با پیشرفت گرمایش جهانی، کشاورزان مجبور می‌شوند به فکر تدابیر مؤثر و پرهزینه‌ای باشند تا بتوانند بر مشکلاتی مانند خشک‌سالی و تغییر همیشگی فصل رشد گیاهان فائق آیند.
به استناد آخرین گزارش کمیته بین‌دولتی سازمان‌ملل در مورد تغییرات آب ‎و هوایی، واقعیت تغییرات آب‌‎وهوا از هم‎اکنون خود را نشان داده و به کشاورزی، دامداری و باغستان‌های سراسر زمین خسارت وارد کرده است. با وجود اینکه برخی از محصولات در هوای گرم‌تر بهتر رشد می‌کنند، اما این گزارش نشان می‌دهد تأثیرات منفی گرمایش (شامل آسیب گسترده به محصولات، برداشت کمتر و ‌گران‌شدن محصولات غذایی)، بسیار بیشتر از فواید آن است. طبق پیش‌بینی‌های این گزارش، احتمالا بازده برداشت محصولات اصلی غذایی مانند غلات، گندم و برنج از سال ٢٠٣٠ کم می‌شود و شاهد کاهش تقریبا دو درصدی در هر دهه خواهد بود.
«دیوید ولف»، استاد باغبانی علمی دانشگاه کرنل نیویورک و عضو کمیته مؤسسه تغییرات آب‌وهوایی و کشاورزی دانشگاه کرنل می‌گوید: «قرار نیست هیچ محصول خاصی به این‌زودی‌ها ناپدید شود، اما پیش‌بینی می‌شود احتمالا کشاورزان در آینده نزدیک مجبور می‌شوند به طور فزاینده‌ای به تدابیر پرهزینه و مؤثری برای مقابله با خشک‌سالی‌های شدید، گرمای تابستان، یخبندان‌ها و هر تغییری که ناشی از تغییرات آب‎وهوایی باشد، بیندیشند». او می‌افزاید: «اگر این یک گرمایش تدریجی ساده بود، کشاورزان می‌توانستند به کشاورزی خود ادامه دهند. اما از آنجا که این پدیده جهانی کماکان ادامه دارد، کشاورزان چیزهایی را می‌بینند که قبلا ندیده بودند. درنتیجه مشکلات بسیاری در زمینه تهیه مواد اولیه یک رژیم غذایی مغذی برای حدود هفت ‌میلیارد انسان روی زمین به وجود می‌آید».
به گفته دانشمندان، با گرمایش زمین تولید محصولات دامی و کشاورزی مانند شکلات، عسل، ماهی قزل‌آلا، قهوه و مواردی مانند اینها در سال‌های آینده دشوارتر و پرهزینه‌تر خواهد شد.

جدل بین طرفداران وقوع گرمایش و سرمایش جهانی: یخبندان دیگری در راه است؟
سعیده پوررضا
گرمایش جهانی، موضوعی بسیار بحث‌برانگیز است. آیا به‌راستی، گرمایش جهانی روی داده است؟ آیا این پدیده در تاریخ زمین سابقه داشته است؟ آیا بشر در وقوع این پدیده نقش دارد؟ پیامدهای احتمالی این پدیده چیست و چگونه می‌توان با این پیامدها مقابله کرد؟ همه اینها پرسش‌هایی است که پاسخ آن تا حدودی دشوار است. پاسخ‌گویی به چنین پرسش‌هایی نیازمند پژوهش‌های همه‌جانبه، بلندمدت و پرهزینه است. طبیعی است در صورتی که به پرسش‌هایی مانند این، اگر از یک منظر خاص توجه کنیم، به پاسخ‌‌های متفاوتی برسیم. برای مثال، در حالی که بین دانشمندان سراسر جهان در زمینه وقوع گرمایش جهانی و لزوم چاره‌اندیشی برای مقابله با پیامدهای آن، اجماع وجود دارد، برخی دانشمندان ژاپنی براین باورند که زمین در حال ورود به یک عصر جدید یخبندان است که بیش از ٢٠٠ سال طول می‌کشد.
گروهی از محققان به سرپرستی «موتوتاکا ناکامورا»، اقیانوس‌شناس برجسته ژاپنی، اعلام کردند با شروع این یخبندان، سرما به‌قدری شدید خواهد بود که لایه یخی حتی تا مناطق گرمسیر فعلی زمین هم پیش خواهد رفت. «خابابولا عبدالسلامف»، دانشمند برجسته روسی، که هم‌اکنون در رصدخانه «پولکوفسکایا» به بررسی خورشید مشغول است، نیز می‌گوید شواهد نشان می‌دهد زمین در حال ورود به عصر جدید یخبندان است. به گفته وی، در سال‌های اخیر مشخص شده میزان فعالیت خورشید درحال کاهش است و این موضوع ممکن است موجب کاهش دمای اقیانوس‌ها و درنتیجه سرمای جهان شود.
به گفته محققان، فعالیت خورشید، همیشه ثابت نیست، بلکه خورشید دارای چرخه‌های کاهش و افزایش فعالیت است. به بیان دیگر، فعالیت خورشید، در هر ٢٠٠ سال، به طور موقت کاهش می‌یابد و خورشید حرارت کمتری منتشر می‌کند. انتشار کمتر حرارت موجب می‌شود میانگین دما در زمین چندین درجه کاهش یابد و یخبندان زمین را فراگیرد.آخرین عصر یخبندان زمین در فاصله زمانی سال‌های ١٦٥٠ تا ١٨٥٠ میلادی رخ داد که به «عصر یخبندان کوچک» معروف است. در آن زمان بسیاری از رودهای انگلیس در فصل زمستان یخ زد و مردم می‌توانستند با اسکی روی یخ از روی رودخانه تایمز عبور کنند. طبق نظر محققان، دوره بعدی یخبندان ممکن است بین سال‌های ٢٠٣٠ و ٢٠٤٠ آغاز شود. بااین‌حال این نظریه مخالفان زیادی دارد که معتقدند زمین با خطر گرمایش جهانی مواجه است. گفتنی است همان‌گونه که در سال‌های اخیر، عمده دانشمندان بر این باورند که جهان در سال‌های آینده با پدیده گرمایش مواجه می‌شود و برای مقابله با آن باید کاری کرد، در چند دهه قبل نیز، بسیاری از دانشمندان بر این باور بودند که جهان در حال ورود به بک دوره سرمایش شدید است. این دانشمندان پدیده یادشده را به دستی بزرگ تشبیه می‌کردند که انگار شهرهای ما را به سمت قطب شمال می‌راند.